നന്ദിതവിന്ദു

ധൃതി (18) എന്ന ഛന്ദസ്സിൽ ഉൾപ്പെട്ട ഒരു സമവൃത്തമാണ് ശങ്കരചരിതം. ഈ വൃത്തത്തിലെ ഒരു ദ്വാദശപ്രാസ പരീക്ഷണമാണ് ഇത്.  ദ്വാദശപ്രാസം എഴുതുമ്പോൾ പൊതുവെ  അതിൽ സ്വാഭാവികമായി ദ്വിതീയ പ്രാസം ചേർന്ന് വരികയാണ് പതിവ്.  എന്നാണ് ചില വൃത്തങ്ങളിലെങ്കിലും ദ്വിതീയപ്രാസം ദ്വാദശ പ്രാസത്തിനു പുറമെ കൊടുക്കുവാനാകും. അത്തരം ഒരു വൃത്തമാണ് ശങ്കരചരിതം.

മൂന്ന് അധികനിബന്ധനകളോടെയാണ് ഈ കവിതയിൽ ശങ്കരചരിതം കൊണ്ടുവന്നിരിക്കുന്നത്.

1 ദ്വിതീയാക്ഷരപ്രാസം

2 അതിൽ നിന്നും വേറിട്ട് ദ്വാദശപ്രാസം

3 ദീർഘസ്വരങ്ങൾ പാടെ നിരാകരിച്ചിരിക്കുന്നു, 

നന്ദിതവിന്ദു

കനവല്ലിതു നറുമല്ലിക നലഝില്ലിയിലനിശം 

മനവല്ലരി നിറഫുല്ലവുമതു നല്ലൊരു മണവും

വിന തെല്ലൊരു തരിയില്ലൊരു കുനുപല്ലവനിനവിൽ

പനിമല്ലികമലതല്ലിയ  മതിവല്ലഭസുരസം

ഝില്ലി: ശോഭ/ (സൂര്യ) പ്രകാശം

അനിശം : എല്ലായെപ്പോഴും

വിന : പാപം

പനി മല്ലികം : മഞ്ഞ് ഉള്ള മാഘമാസം, (ജനുവരി 15 - ഫെബ്രുവരി 15)

മതി വല്ലഭ : മനസ്സിന് ഇഷ്ടമുള്ള

സുരസം : നല്ല രസം, മണം

തനിസത്തൊരു നിറവൊത്തൊരു സുഭഗത്തൊടു വിടരും

കനിവൊത്തൊരു മണിമുത്തവുമതു ഹൃത്തടമരുളും

മനവൃത്തികളമുദത്തൊടുമൊരു നർത്തനലസിതം

ഘനമെത്തിയ ഗഗനത്തിനു മദമത്തമയിലുകൾ

നിറവ്: പൂർണ്ണത

സുഭഗ : ഐശ്വര്യം ഉള്ള

അമുദം : ആഹ്ലാദം

ഘനം : മേഘം 

ശതകുന്ദകമിളവൃന്ദവുമതു വിന്ദുവിനലകൾ

സിതകന്ദടചിതിമന്ദര മധുനന്ദിത ഹൃദയം

പുതുചന്ദനവലിസന്ദിതമതികന്ദളിതമഘം

ഋതുനന്ദനവനികന്ദളമണിമന്ദിരസദൃശം

ശത കുന്ദകം : നൂറുകണക്കിന് കുരുക്കുത്തി മുല്ലകൾ

ഇള വൃന്ദം: പിഞ്ച്, ഇളയതായ കൂട്ടം

വിന്ദു : അറിവുള്ള

സിത: വെളുത്ത/തികവായ

കന്ദടം : വെളുത്ത ആമ്പൽ

ചിതി: ഗ്രഹണം, അറിവ് 

മന്ദര : വലിയ/വലിപ്പമുള്ള

നന്ദിത : കൈക്കൊള്ളപ്പെട്ട

വലി : കുറിക്കൂട്ടുകൊണ്ടു ശരീരത്തില്‍ ഉണ്ടാക്കുന്ന രേഖ (ഇവിടെ മനസ്സിൽ)

സന്ദിത : കെട്ടപ്പെട്ട കോർക്കപ്പെട്ട

മതി : ബുദ്ധി, മനസ്സ്

കന്ദളിത : മുളച്ച/അങ്കുരിച്ച

മഘം : സുഖം/ഭാഗ്യം

നന്ദനവനി : ഇന്ദ്രൻറെ പൂന്തോട്ടം

കന്ദളം : സ്വർണ്ണം

മനകങ്കര ദുഷിപങ്കില പതിരങ്കതി കളയും

വിനശങ്കയുമകപങ്കവുമൊരു പങ്കജിനിവളം

തനികങ്കുരമതിലങ്കനമൊഴി കുങ്കുമമണിയും

നിനവങ്കുര മുഴുതിങ്കളിനൊളി തങ്ക നിറലയം

കങ്കര : മുഷിഞ്ഞ/ചീത്തയായ

ദുഷി : ദുഷിച്ചുപറയല

പതിര് : കൊള്ളരുതാത്ത

അങ്കതി:  തീ/ ഹോമാഗ്നി സൂക്ഷിക്കുന്നവൻ

അക പങ്കം : അകത്തെ ചെളി

പങ്കജിനി വളം: താമരക്കൂട്ടം, താമരപ്പൊയ്ക, അതിനുള്ള വളം

തനി കങ്കുരം : തനി സ്വർണ്ണം

അങ്കനം : അടയാളപ്പെടുത്തല്‍, മുദ്രയിടല്‍

തമഭഞ്ജന ചിതിപഞ്ജവുമൊരു കുഞ്ജരവിപുലം

രമഗുഞ്ജിതരവകുഞ്ജവുമൊരുമഞ്ജു വലയിതം

മമരഞ്ജിത മനപിഞ്ജരമനുരഞ്ജനനിറവിൽ

സുമരഞ്ജന മധുമഞ്ജരി നിറമഞ്ജുഷനികരം

തമ ഭഞ്ജനം - ഇരുട്ടിനെ നശിപ്പിക്കുന്ന

ചിതി പഞ്ജം - പ്രജ്ഞാനത്തിൻറെ/ഗ്രഹിച്ചവയുടെ കൂട്ടം

കുഞ്ജരം : വടവൃക്ഷം

വിപുലം : വിസ്തൃതമായ

രമ ഗുഞ്ജിത രവം: ആനന്ദിപ്പിക്കുന്ന കുയിലിന്റെ പാട്ടിൻറെ ഒച്ച

കുഞ്ജം : വള്ളിക്കുടിൽ

മഞ്ജു വലയിതം : അഴകിനാൽ ചുറ്റപ്പെട്ട

മമ രഞ്ജിത മനം : എൻറെ സന്തോഷിക്കുന്ന മനം

പിഞ്ജരം : സ്വർണ്ണനിറം (ആയി)

അനുരഞ്ജന : യോജിച്ചു പോകുന്ന

നിറവ് : പൂർണ്ണത

സുമ രഞ്ജന : നിറം പിടിപ്പിക്കുന്ന/ചായമിടുന്ന /പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്ന / സന്തോഷിപ്പിക്കുന്ന പൂവിന്റെ

മധു മഞ്ജരി : തേനുള്ള പൂങ്കുല

നിറ മഞ്ജുഷ : വലിയ കൊട്ട നിറയെ

നികരം : സാരം

ദ്യുതിമണ്ഡന മതിമണ്ഡപപരിമണ്ഡല നികടം

ശ്രുതിപണ്ഡിത മഹിതുണ്ഡവുമിഹ തുണ്ഡിലമൊഴികൾ

ചിതിഖണ്ഡനമദഹണ്ഡിക ഹൃദിലുണ്ഡി വിരചിതം

സ്മൃതിപിണ്ഡക ശുഭഗണ്ഡവുമിതുമുണ്ഡകതിലകം

ദ്യുതി മണ്ഡന : പ്രകാശത്താൽ അലങ്കരിക്കപ്പെട്ട

മതി മണ്ഡപം : ബുദ്ധിയുടെ മണ്ഡപം

പരിമണ്ഡലം : വൃത്തം/ബിംബം

നികടം : അടുത്ത്, സമീപം

ശ്രുതി പണ്ഡിത : വേദം/ശാസ്ത്രം അറിവുള്ള 

മഹി തുണ്ഡം : മഹത്തരമായ(വലിയ) ചുണ്ട്

ഇഹ : ഇവിടെ

തുണ്ഡില : ധാരാളം സംസാരിക്കുന്ന

ചിതി ഖണ്ഡന  : അറിവ് പൊട്ടിക്കുന്ന

മദ ഹണ്ഡിക : മദത്തിൻറെ മൺകുടം

ഹൃദി ലുണ്ഡി : ഹൃദയത്തിൽ  ഉചിതമായ തീരുമാനം/ശരിയായ പെരുമാറ്റം

വിരചിതം : ഉണ്ടാക്കിത്തീർക്കുന്നു

സ്മൃതിപിണ്ഡക :  ധർമ്മശാസ്ത്രത്തിലെ അറിവിൻറെ കസ്തൂരി

ശുഭ ഗണ്ഡം : ശുഭമായ അടയാളം

മുണ്ഡകം : നെറ്റി